Sceny z życia św. Franciszka – Giotto

Sceny z życia św. Franciszka (I), Asyż, 1297-1300

Wiejski głupek, wesoły prostaczek błąka się po ulicach trzynastowiecznego Asyżu. Kiedy spostrzega Franciszka, najstarszego syna kupca sukiennego – Pietra Bernardone, rozpościera przed nim swój płaszcz na znak hołdu. Przepowiada mi też, że dokona wielkich czynów. Lecz ten, którego ojciec z miłości do Francji nazwał Franciszkiem prowadzi na razie radosne życie bogatego mieszczanina, pomaga ojcu w sklepie, wyjeżdża z nim na wielkie targi do Szampanii i Flandrii, a po powrocie urządza wystawne przyjęcia. Jedynie głupek z Asyżu wie co nastąpi w niedalekiej przyszłości: objawienie, żebracza wędrówka, głoszenie ubóstwa i założenia Zakonu franciszkanów.

Pierwszy epizod z życia św. Franciszka, Hołd prostego człowieka, jest ostatnim z serii fresków namalowanych przez Giotto w górnym kościele bazyliki w Asyżu. Prawdopodobnie decyzję o zamalowaniu tej części muru opóźniła niezgrabna belka, którą widzieć możemy jeszcze dzisiaj na wymalowanym przez Giotta niebie. Bazylika w Asyżu została wybudowana wokół grobu św. Franciszka ( ok.1182-1226) i należy do największych budowli średniowiecza. Imponujący kompleks architektoniczny w jakiś sposób kontrastuje z ubóstwem i surowymi zasadami głoszonymi przez „powerello” ( biedaczynę z Asyżu). Po śmierci założyciela Zakon znacznie się rozrósł i wzbogacił; jeden z franciszkanów został papieżem. Rozmach przedsięwzięć architektonicznych odzwierciedla tę potęgę. Na zamówienie przeora Giotto dekoruje górny kościół bazyliki, gdzie wcześniej przez kilka lat pracował Cimabue. Inspiruje się opowieściami „Legenda Maior” wg św. Bonawentury, oficjalną biografią św. Franciszka, spisaną w trzydzieści lat po jego śmierci. Sceny ze Starego Testamentu oraz sceny z życia Franciszka nie wyszły być może wszystkie spod pędzla Giotta. Niemniej, siła oddziaływania i kompozycja fresków noszą piętno mistrza.

Fresk Sen Innocentego III ilustruje sen, w którym papież zobaczył biednego włóczęgę ( św. Franciszka) podtrzymującego chylącą się ku upadkowi Bazylikę Laterańską. Giotto poświęca niemal tyle samo miejsca na przedstawienie snu, co na ukazanie jawy ( śpiący papież). W nowatorski sposób maluje architekturę bazyliki, która widziana z boku sprawia wrażenie głębi, przez co artysta uzyskuje efekt do tej pory nieznany w malarstwie. Podobne wrażenie przestrzenne odnajdujemy w malowidle Sen o pałacu, w którym okrywająca św. Franciszka tkanina plastycznie sugeruje trzeci wymiar.

Bogaty sukiennik Bernardone wpada w gniew, kiedy dowiaduje się, ze jego syn odrzuca dostatek rodzinnego domu i chce żyć w ubóstwie. Już wcześniej synowskie medytacje w grocie wydawały mu się podejrzane. Potem Franciszek zniknął, zabierając ze sobą, bez ojcowskiej zgody, kosztowne szkarłatne sukno by sprzedać je na odbudowę z ruin kościoła Świętego Damiana. Gdy po kilku tygodniach, obdarty, z dziwnym błyskiem w oczach, wraca do domu, ludzie krzyczeli na jego widok: „pazzo!pazzo!” ( szaleniec!szaleniec!). Wtedy Bernardone stracił resztę wątpliwości: jego syn przeżył objawienie i chce żyć, jak za czasów Ewangelii, tylko z jałmużny. Stary kupiec nie rozumie takiego postępowania. Żąda zwrotu długu i zrzeczenia się praw do dziedziczenia majątku. Składa nawet skargę do biskupa. Jest 10 kwietnia 1206 roku gdy Franciszek stojąc przed tłumem na placu miejskim oświadcza: „wyruszę nagi na spotkanie z Panem”. Oddaję pieniądze, zdejmuje płaszcz i ubranie, które dostał od ojca.. Wzruszony biskup okrywa go swą kapą.

W twarzach i postawie postaci fresku kryje się cała gama uczuć: religijne uniesienie Franciszka, zakłopotanie biskupa, gniew ojca, zdziwienie gapiów. Zrównoważona kompozycja, która zestawia dwie kontrastujące ze sobą grupy uwydatnia dramaturgię przedstawionej sceny. Z jednej strony logika ziemska i pogańska ( ojciec), z drugiej zaś – świat ducha i sacrum ( syn).

Wkrótce za Franciszkiem podążą inni. Wyrzekną się ziemskich dóbr i wygód, by za przykładem Franciszka wybrać bezdomne życie w ubóstwie. Wszyscy razem wybiorą się do Rzymu, gdzie chcą uzyskać papieska zgodę na założenie zakony żebraczego. Franciszek musi przekonać Innocentego III do swojej misji i papież zrozumie, że przybysz z Asyżu może wyprowadzić Kościół z kryzysu moralnego. Ten epizod z życia Świętego ilustruje Sen Innocentego III.

Giotto maluje maluje w Asyżu jeszcze dwie inne wizje. W Św. Franciszku w wozie ognistym pogrążeni we śnie bracia widzą Franciszka przejeżdżającego przez dom na ognistym wozie.

W Widzeniu tronów bratu Leonowi objawia się miejsce, które Franciszek zajmie w raju. Świat objawień, snów i wizji oraz ziemska rzeczywistość kontrastują ze sobą podziałem na strefę ziemi i strefie nieba. Natomiast dom i ołtarz widziane są z ukosa, w trzech czwartych i podobnie ja zniekształcenie kół wozu oraz koni sugerują trójwymiarową przestrzeń. Perspektywiczne ujęcie tronów podkreśla realizm malowideł, w których udało się Giottowi i stworzyć wrażenie głębi.