Portrety kobiet – Gustaw Klimt

Portret Sonji Knips – 1898

Gustaw Klimt jest autorem wielu kobiecych portretów. Większość z nich należała do wiedeńskiej burżuazji, tak jak Sonja Knips. Jej portret rozpoczyna serię kwadratowych obrazów Klimta. Kompozycja przywołuje na myśl japońska rycinę, w której postać zajmuje prawa część obrazu, zaś z lewej rozciąga się rozległa, ciemna przestrzeń. Technika ta uwydatnia rozświetlenie sylwetki portretowanej kobiety. Splecione lilie nad głową młodej kobiety, kontrastują z plamami czerwieni. Podobny ornament kwiatowy odnajdujemy na wielu portretach pędzla Klimta. Kwiaty są bowiem według słów artysty, najważniejszym atrybutem kobiecości.

Opis obrazu

Sonja Knips ubrana w jasnoróżową, pastelową suknię pozuje w swym ogrodzie. Klimt starannie maluje jej twarz, podkreśla uważne, penetrujące spojrzenie utkwionych w nim oczu. Lewa ręka Sonji wysuwa się z powiewnej koronki i zaciskając się delikatnie na poręczy fotela zdaje się zdradzać lekkie napięcie ciała. W dolnej części obrazu szybkie pociągnięcia pędzlem stapiają z ziemią fałdy sukni. Uwagę widza przyciągają znajdujące się w lewym górnym rogu kwiaty, których zadaniem jest dopełnienie malarskiej przestrzeni płótna.

Kim była Sonja Knips?

Baronowa Sonja Knips była żoną magnata przemysłowego Antona Knipsa, pochodziła z zamożnej rodziny bankierów, znających dobrze twórców wiedeńskiej Secesji. Jest też najwierniejszą klientką Wiener Werstätte – Warsztatów Wiedeńskich, założonych w 1903 roku przez artystów należących do Secesji, przy wsparciu jednego z wiedeńskich przemysłowców. Celem tej instytucji było odrodzenie rzemiosła artystycznego w takich dziedzinach jak: introligatorstwo, produkcja wyrobów szklanych, złotnictwo, tkactwo. Wyrób tapet, kart pocztowych, plakatów, też moda, architektura i dekoracja wnętrz.

Patronat wiedeńskiej burżuazji

Dzięki Portretowi Sonji Knips z 1898 roku Gustavowi Klimtowi udało się zostać portrecistą żydowskiej haute burżuazji w Wiedniu, która, odkąd Żydzi osiągnęli równość prawną w 1867 roku, stała się kwitnącą siłą w handlu, finansach, przemyśle i sztuce. Patronami Klimta byli finansiści, przemysłowcy i inni członkowie liberalnej (w sensie europejskim) haute bourgeoisie. Ferdinand Bloch-Bauer dominował w austriacko-czeskim przemyśle cukrowniczym. Karl Wittgenstein, inny z jego mecenasów, był często nazywany „austriackim Kruppem” i twórcą stalowego kartelu. August Lederer był czołową postacią w branży alkoholowej w Europie Środkowej. W latach dwudziestych XX wieku był uważany za „najbogatszego człowieka w Austrii po Rothschildach”.

Portret Emilii Flöge – 1902

Gdy Klimt poznaje Emilię w 1891 roku prowadzi ona, wraz z dwiema siostrami, Pauliną i Heleną, salon mody wchodzący w skład Warsztatów Wiedeńskich. Sklep sióstr Flöge mieści się na pierwszym piętrze kawiarni Casa Piccola w Wiedniu. Klientela wywodzi się z kręgów arystokracji i wysokiej burżuazji. Emilia jest typową kobietą swych czasów, niezależną i wyemancypowaną poprzez swój status zawodowy. Będąc projektantką mody ubiera się w stroje własnego pomysłu oraz w suknie narysowane dla niej przez Klimta.

Opis obrazu

Na Portrecie Emilii Flöge przestrzeń obrazu wydaje się być za ciasna dla widniejącej na niej postaci: górna część fryzury nie mieści się w ramach obrazu, niewidoczne są również stopy. Emilia przyjmuje tu pozę modelki: lewą rękę opiera na biodrze, patrzy nieruchomym spojrzeniem, lekko zacisnęła usta. Twarz o różowych policzkach przyjemnie kontrastuje z wysmukłym, upozowanym ciałem.

Poszukiwania artystyczne Klimta

Portret Emilii Flöge jest przykładem metamorfozy jaka przechodzi w tym okresie malarstwo Klimta. Artysta mnoży efekty dekoracyjne co widoczne jest w bogactwie elementów składających się na suknię, która ma na sobie Emilia, jak i w przybierającym kształt kapelusza ornamencie okalającym jej głowę, a także tle obrazu. Malarza interesuje teraz bardziej zestawianie rożnych materii i ich wzajemne przeplatanie niż jednolitość formy i tonacji barwnych. Sposób w jaki prowadzi pędzel pozwala mu na uzyskanie efektu przypominającego kalejdoskop.

Portret Adeli Bloch – Bauer II – 1912

Klimt wykonał dwa portrety Adeli Bloch-Bauer. Pierwszy pochodzi z roku 1907 i jest typowym przykładem „złotego okresu” jego malarstwa, który cechuje wyraźna inspiracja bizantyjska. Portret z roku 1912 jest i wiele bardziej kolorowy.

Ferdinand Bloch-Bauer kieruje jednym z dużych wiedeńskich banków, jest przemysłowcem i dyrektorem cukrowni. Jego żona – Adela Bloch-Bauer zajmuje zatem ważne miejsce wśród wpływowej burżuazji stolicy.

Opis obrazu

Klimt przedstawia ja w eleganckim stroju na wielokolorowym tle z motywami kwiatowymi i zapożyczeniami z estetyki chińskiej. Kompozycja jest prawie symetryczna. Na dalszych planach widoczne są zachodzące na siebie prostokątne i kwadratowe pola barwne. Jak w większości malowanych przez niego portretów kobiet, tak i w tym przypadku twarz i ręce ukazane są z dokładnością niemal fotograficzną. Natomiast ciało prawie zupełnie zlewa się z otaczająca je przestrzenią.

Sceneria, w którą postać Adeli zostaje wpisana, nie ma w sobie nic z realizmu; malarz rozmyślnie ukazuje kilka różnych płaszczyzn o charakterze dekoracyjnym. Brak głębi i perspektywy podkreśla płaskość obrazu i zlanie się postaci z tłem.

Nike Wagner tak pisze na ten temat: „Klimt odmaterializowuje ciało i stapia je z dynamiką elementu dekoracyjnego dodając mu tym samym wagi i zmysłowości. W ten sposób udaje się mu uchronić przedstawiane postaci od ostatecznego zdefiniowania i określenia. Wydaje się, że zawsze otacza je swoista aura dystansu, a zarazem bliskości.”

W roku 1912 malarstwo Klimta ulega przemianie. Nerwowe, niespokojne formy ustępują miejsca rysunkowi bardziej swobodnemu i wesołemu, co zbliża artystę do malarzy paryskich tego okresu. A jednak twarz Adeli Bloch-Bauer kontrastuje z kolorową częścią obrazu. Wyczuwa się na niej tajemnice intensywnego życia wewnętrznego, co przywodzi na myśl psychikę i charakter samego autora.