cech
organizacja zawodowa rzemieślników trudniących się takim samym, pokrewnym lub uzupełniającym się rzemiosłem. Cechy powstały w średniowieczu; rozkwit ich przypadł na XIV- XV w., a upadek nastąpił w 2 poł. XVIII i w XIX w. i wiąże się z wyłamywaniem się wybitniejszych artystów z ram organizacji cechowej, rozwojem manufaktur, a później przemysłu.
Cele cechu były różnorakie; monopolizowały one produkcję rzemieślniczą, regulując jej ilość, jakość i zbyt, broniły interesów majątkowych i praw członków, pełniły funkcje polityczne, społeczne, religijne, artystyczne i towarzyskie. Cech był organizacją dbającą o zachowanie tradycji; dokumenty cechowe (wilkierze, przywileje, statuty, naczynia cechowe – wilkomy, konwie) były troskliwie przechowywane wraz z kasą cechu w ozdobnych skrzynkach zwanymi ladami.
Struktura cechu na wzór ustroju feudalnego wykształcona została w formie trójstopniowej hierarchii: u c z e ń (terminator)-czeladnik (towarzysz – mistrz; uczeń po kilkuletniej nauce wyzwolony na czeladnika zostawał członkiem cechu; wyzwolenie na mistrza następowało po obowiązującej, przeważnie dwuletniej wędrówce po kraju lub za granicą, w celu dalszego kształcenia się i doskonalenia kunsztu, a warunkiem uzyskania tytułu mistrza było przedstawienie sztuki mistrzowskiej tzw. majstersztyku; tylko mistrzowie posiadali własne warsztaty.
Charakter i przebieg pracy był unormowany ramowymi przepisami i zwyczajową praktyką każdego cechu. Okres pracy ucznia w warsztacie malarskim w Polsce trwał 2-6 lat, w cechu murarzy, cieśli i kamieniarzy 3 lata, w cechu złotników i konwisarzy – 4 lata.
Wyzwoliny na czeladnika uzależniano od odbycia na koszt własny kilkuletniej wędrówki. Po powrocie czeladnik przystępował do pracy w przydzielonym przez cech warsztacie mistrza. Sztuka mistrzowska musiała być wykonana w określonym terminie i wg ustalonych przepisów. W XVII w. obowiązek ten nie był już ściśle przestrzegany; przykładem tego byli masełkowie, czyli czeladnicy otrzymujący przywileje mistrza dzięki poślubieniu wdowy po mistrzu cechowym. Konkurencję dla cechu stanowili również partacze i bieguni, którymi byli często czeladnicy cechowi wyłączeni z organizacji cechowej na skutek popadnięcia w konflikt z jej ustawami.
Niektóre cechy można jednak wyodrębnić jako zajmujące się głównie lub w dużej mierze pracą artystyczną, np. cech malarzy, snycerzy, złotników, haftarzy, w mniejszym stopniu – konwisarzy, płatnerzy, mieczników, ślusarzy, kowali, stolarzy. Do cechów zajmujących się sztuką można też zaliczyć szklarzy, introligatorów i ceramików. Najczęściej szklarze należeli do wspólnego cechu z malarzami; ich działalność wiązała się z sobą, szklarze bowiem prócz robót szklarskich zajmowali się malowaniem witraży i utrwalaniem kolorów na szkle; cech ceramiczny łączył garncarzy i zdunów.
Najstarsze wzmianki o c. zajmujących się wyłącznie sztuką sięgają przeł. XIII i XIV w. (cech malarzy we Fryburgu, ok. 1300). W Polsce cechy artystyczne powstały w większych miastach; najstarszy cech krakowski, zrzeszał w XIV w. malarzy, snycerzy, złotników, szklarzy, tokarzy, stolarzy.
Produkcja cechowa w okresie największego rozkwitu cechu w Polsce była najczęściej bezimienna; w XV w. np. sygnowanie obrazów należało do rzadkości (sygnatura z literą A na ołtarzu w Więcławicach, 1477); również do XVI w. nie znamy sygnatur rzeźbiarzy
poza sygnaturami Wita Stwosza, Jorga Hubera i kilku snycerzy wrocławskich; sygnatury malarzy i rzeźbiarzy mnożą się od XVI w. (np. gmerk Jana Michałowicza. Odmienna sytuacja istniała w cechu złotniczym, gdzie władze miejskie, dbając o jakość materiału i wyrobów, żądały umieszczenia sygnatury i przyjęcia w ten sposób odpowiedzialności prawnej w razie popełnienia nadużycia; potwierdzeniem kontroli władz miejskich było wybicie obok znaku artysty cechy miejskiej.
Termin sztuka cechowa oznaczający sztukę powstałą w ramach cechu, używany jest najczęściej w odniesieniu do sztuki średniowiecznej, (staroczes. cech, niem. zech(e) 'znak rozpoznawczy’}
« Back to Glossary Index
