archiwolta
1) profilowane lub ornamentowane czoło arkady, element dekoracyjny, pokrywający krzywiznę konstrukcyjnego łuku. Archiwolty bywają wykute w czołach kamiennych klińców łuku, częściej wykonane w materiałach narzutowych (np. tynk, stiuk); występują na łukach arkady w otworach drzwi, bram, okien, na łukach odciążających; archiwolta występująca samodzielnie na płaszczyźnie muru nazywa się ślepą. Archiwolty stosowano w architekturze wszystkich okresów i kierunków, zwłaszcza wczesnochrześcijańskim, bizantyjskim, przedromańskim, renesansowym, manierystycznym i barokowym; w budownictwie islamu kształtowano ją np. z ułożonych na przemian dwubarwnych klińców, w manieryzmie często zaznaczano boniowaniem;
2) łuk konstrukcyjny w zamknięciu górą portali romańskich i gotyckich, powtarzający się kilkakrotnie w biegnących w głąb uskokach, najczęściej ozdobiony rzeźbą, (niem. Archivolte, wł. archi-volto) arcosolium nisza grobowa, zamknięta najczęściej łukiem, kuta w ścianie katakumb wczesnochrześcijańskich, a także w portykach bazylik i przedsionkach celi; wykształciła się w III w., rozpowszechniła w IV w.; zdobiona freskami, rzadziej mozaiką.
« Back to Glossary Index
