Giotto – pasterz, który został malarzem.

Giotto – życiorys i sylwetka malarza.

W jaki sposób toskański pasterz stał się jednym z reformatorów włoskiego malarstwa XIV wieku? Jego losem pokierowało przypadkowe spotkanie, które sprawiło, że Giotto wstąpił do pracowni malarza florenckiego Cimabuego. Pracując dla mistrza, uczył się sztuki malarskiej i szybko stał się jego pomocnikiem. W niedługim czasie uczeń prześcignął mistrza.

Giotto urodził się najprawdopodobniej w 1267 roku niedaleko Florencji, w Colle di Vespignano, w regionie Mugello. Ponieważ był wnukiem Angiola ( Giotto – włoskie zdrobnienie od Angiolo) i synem Bondone’a nazywany jest Giottem di Bondone. Nie zachowały się żadne wiadomości o jego dzieciństwie, lecz wiemy, że przez całe życie Giotto pozostawał powiązany z okolicą, w której przyszedł na świat. Kiedy wzbogacił się, kupił tam dużo ziemi i kilka domów.

Utalentowany pasterz Giotto.

Legenda głosi, że Cimabue ( 1240-1302) spotkał Giotta podczas spaceru, gdy ten pilnował stada owiec. Młody pasterz rysuje na kamieniu owcę. Jego kreska jest zdecydowana i precyzyjna. Florencki mistrz zachwycił się rysunkiem i zabrał Giotta do Florencji. Można wyobrazić sobie zachwyt chłopca na widok stolicy Toskanii. W tym czasie miasto rozkwita, szybko się powiększa i wzbogaca w niesłychanym dotychczas tempie. Powstają nowe kościoły i pałace, które zdobione są wspaniałymi malowidłami. Giotto obserwuje zmiany z okien pracowni mistrza Cimabuego, gdzie mieszka i uczy się zawodu malarza. W tych czasach malarstwo uważane jest za działalność rzemieślniczą, a głównym zadaniem malarza jest dekorowanie budowli religijnych, do czego niezbędni są rożni pomocnicy.

Mistrz wykonuje prace najbardziej misterne i szlachetne, maluje główne postacie i twarze, natomiast przygotowaniem podłoża (głównie deska) i mieszaniem kolorów zajmują się uczniowie. Tym, którzy opanowali lepiej sztukę rysunku i posługiwania się kolorami, mistrz zleca wykonanie tła i postaci drugoplanowych. Spośród uczniów Cimabuego Giotto wyróżnia się szybko nie tylko talentem, ale i tez sprytem. Pewnego dnia Cimabue wychodzi z pracowni zostawiając niedokończone dzieło. W czasie jego nieobecności Giotto domaluje na nim muchę. Po powrocie mistrz nie zauważając sztuczki usiłuje, ku wielkiej uciesze ucznia strząsnąć owada z obrazu.

Giotto zostaje malarzem w pełnym tego słowa znaczeniu.

Giotto towarzyszył Cimabuemu w jego podróżach do Asyżu i do Rzymu, gdzie mistrz wykonywał liczne zamówienia. Dokładnie nie wiadomo, kiedy uzdolniony uczeń opuścił pracownię Cimabuego, jednak dwie daty sygnalizują wejście Giotta w dorosłe życie: rok 1287 i 1290. Przede wszystkim Giotto żeni się. Około 1287 roku poślubia Ciutę ( zdrobnienie od Ricevuta) di Lapo dell Pela, z którą będzie miał ośmioro dzieci: cztery dziewczynki i czterech chłopców.

W 1290 roku Giotto wykonuje pierwsze wielkie dzieło, czyli krucyfiks przeznaczony do kościoła Santa Maria Novella w Florencji. Następnie wyrusza do Asyżu, gdzie w górnym kościele bazyliki maluje cykl fresków poświęconych życiu św. Franciszka. Jest rok 1296. Trzy lata później Giotto w Rzymie wykona przedstawiającą Łódź Piotrową mozaikę umieszczoną w portyku pierwotnej bazyliki św. Piotra. W 1300 roku na życzenie papieża Bonifacego VIII Giotto dekoruje loggię Błogosławieństw w rzymskiej bazylice św. Jana na Lateranie, upamiętniając w ten sposób Rok Święty (365 dni podczas których Kościół udziela specjalnych odpustów).

Rzymskie malowidła przynoszą artyście wielką sławę. Giotto nie ma jeszcze czterdziestu lat, a już posiada we Florencji kilka domów, pracownię i wielu uczniów. W 1301 roku wraca do Toskanii. Zewsząd otrzymuje zamówienia. Dla franciszkanów z Rimini wykonuje freski przedstawiające cuda św. Antoniego, obecnie całkowicie zniszczone. W latach 1304-1306 w Padwie dekoruje malowidłami kaplicę Scrovegnich i freski te uważane są za jego największe arcydzieło.

W 1311 roku Giotto znowu wraca do Florencji. Jego majątek powiększa się, artysta posiada już wille w dzielnicy kościoła Santa Maria Novella i kupuje tereny niedaleko od rodzinnej wioski, w Mugello. Jego pracownia funkcjonuje na pełnych obrotach. Ceniony później przez współczesnych, malarz Taddeo Gaddi (ok. 1300-1366) pobiera u niego nauki. Od 1317 roku Giotto maluje freski dla Zakonu franciszkanów w kościele Santa Croce. Niestety jedynie dwie z czterech udekorowanych kaplic ( Bardich i Peruzzich) przetrwają do dzisiaj. W tym czasie artysta realizuje także freski w pałacu Bargello, dziś już nie istniejące. Giotto zrywa z tradycją bizantyjską. Jego talent i oryginalność sprawiają,że malarstwo zaczyna się uznawać za prawdziwa sztukę, a nie jak do tej pory – za działalność rzemieślniczą. Ostatecznym potwierdzeniem zasadniczej zmiany w sytuacji społecznej artystów będzie uzyskanie dla zawodu malarzy rangi i przywilejów cechu. Korporacją, która przyjmuje malarzy w swoje szeregi jest cech florenckich lekarzy i aptekarzy. W 1327 roku Giotto, jak wielu innych florenckich artystów, staje się jej członkiem.

Lata sławy wielkiego malarza Giotto.

W latach 1328-1333 Giotto przebywa w Neapolu na dworze Roberta Andegaweńskiego. „Ponieważ nie ma rzeczy niemożliwych dla twego pędzla namaluj mi moje królestwo!”- zażądał król Neapolu. Kiedy Robert Andegaweński przychodzi ponownie do pracowni mistrza, ten właśnie kończy zamówione dzieło: namalował osła osiodłanego w starą uprząż, jak z głupkowatym wyrazem pyska obwąchuje leżące na ziemi nowiutkie siodło. Malarz uciekając się do karykatury szydzi ze szkodliwej dla królestwa skłonności Neapolitańczyków do częstych zmian władcy! Król okazuje się być człowiekiem o dużym poczuciu humoru, docenia finezją Giotta, a nawet zaprzyjaźnia się z malarzem. Pewnego upalnego dnia władca radzi malarzowi, aby odpoczął chwilę i odłożył pędzle: Z fresków „Gdybym był na twoim miejscu – mówi król- pozwoliłbym sobie na chwilę odpoczynku”. „ A ja uczyniłbym to samo, gdybym był królem” – replikuje Giotto. Z fresków, które Giotto wykonywał w Neapolu pozostały jedynie fragmenty.

Powrót do Florencji

Po powrocie do Florencji Giotto uhonorowany zostaje przez radę miejską (12 kwietnia 1334 roku) tytułem zarządcy wszystkich budynków i fortyfikacji miasta. Obejmuje również kierownictwo prac przy Duomo ( włoska nazwa katedry) oraz wykonuje projekt dzwonnicy, której budowę rozpoczęto w lipcu 1334 r.

Kolejne dwa lata Giotto spędzi w Mediolanie wykonując prace zamówione przez wszechwładnego Viscontiego ( z których niestety żadna nie przetrwała do dzisiaj). W 1336 roku papież wzywa go do Awinionu, ale Giotto nie zdąży przyjąć papieskiego zamówienia. Umiera 8 stycznia 1337 roku. Zostaje pochowany w kościele Santa Croce. Mimo, że Giotto był artysta niezwykle cenionym przez współczesnych nie dysponujemy wieloma materiałami źródłowymi na jego temat. Poeci uwieczniali go w swych strofach. Dante (1265-1321) w „Boskiej komedii” umieszcza Giotta w „czyśćcu”. Wielokrotnie malarza opisuje tez Boccaccio (131301375), którego zdaniem niezwykle brzydki i wyjątkowo inteligentny Giotto jest bezsprzecznie malarzem największym na świecie.

Kalendarium wydarzeń w życiu Giotto

• ok.1267 – Giotto di Bondone przychodzi na świat w Colle di Vespignano
• ok.1287 – Giotto poślubia Cintę di Lapo del Pela
• 1296 – Pracuje w bazylice św. Franciszka w Asyżu
• 1300 – Dekoruje loggię Błogosławieństw w rzymskiej bazylice św. Jana na Lateranie
• ok. 1303 – Giotto pracuje w Rimini
• 1304-1306 – Realizuje freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie
• 1327 – Giotto zostaje członkiem cechu lekarzy, aptekarzy i malarzy
• 1328-1331 – Pracuje w Neapolu
• 1334 – 12 kwietnia Giotto przyjmuje stanowisko intendenta budynków i fortyfikacji Florencji
• 1335-1336 – Pracuje w Mediolanie
• 1337 – 8 stycznia – Giotto umiera we Florencji

Giotto – prekursor nowożytnej perspektywy

Rozwija się handel, rośnie dobrobyt, rodzi się zamożne mieszczaństwo. Pod koniec średniowiecza Florencja kwitnie. W zamożnym mieście powstają nowe pałace i kościoły. Włoskim artystom przychodzi dekorować świeżo wznoszone budowle. Kanony sztuki bizantyjskiej ulegają wtedy modyfikacji, a malarze muszą odpowiedzieć na stare pytanie: czy i jak sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość?

Problem odtworzenia trójwymiarowej przestrzeni na płaskiej, dwuwymiarowej powierzchni jest tak stary, jak samo malarstwo. Już starożytni Grecy i Rzymianie, pracując nad dekoracjami teatralnymi szukali rozwiązania tego plastycznego rebusa.

Perspektywa w sztuce bizantyjskiej

Sztukę bizantyjską charakteryzuje perspektywa dynamiczna, odwrócona, którą tworzono za pomocą ukośnych linii i poprzez zestawienie wielu punktów obserwacyjnych. Taki styl dominuje w malarstwie późnego średniowiecza i sztuce romańskiej. Uzyskana w ten sposób przestrzeń nie odpowiada rzeczywistości, jest całkowicie nierealna, Sztuka bizantyjska miała służyć nauczaniu wiernych niepiśmiennych więc niezdolnych do samodzielnego czytania Pisma Świętego. Była zatem umownym systemem znaków przedstawiających przestrzeń mistyczną, pozbawiona realizmu. Wyidealizowane postaci są wszystkie do siebie podobne; cechuje je uroczysta sztywność i nieskalana ziemskimi troskami wyniosłość. Na mozaikach pokrywających sklepienia i mury kościołów widzimy nieruchome sylwetki, których uczucia są zaledwie zasygnalizowane, np. poprzez zmarszczenie brwi. Umieszczone na złoconym tle należą do świata nierealnego, metafizycznego, którego ziemskim odbiciem jest Kościół. Tego typu malarstwo odwołuje się do rzeczywistości duchowej i spełnia misję dydaktyczną: zupełnie natomiast pomija wymogi formalnego realizmu, do których należy między innymi perspektywa.

Perspektywa klasyczna u Giotta.

W końcu XIII wieku w Toskanii Giotto wprowadza pierwsze elementy perspektywy klasycznej, Przyjmując w Demonach wypędzanych z Arezzo ( fresk z Asyżu) jeden tylko punkt obserwacyjny ( zwany czasem punktem widzenia) dokonuje prawdziwego przewrotu w malarstwie. Giotto chyba nie zdaje sobie sprawy jak głęboki wywrą wpływ jego prace na współczesnych mu malarzy. Wszędzie gdzie pracuje, jego nowatorski styl nada ton lokalnym pracowniom malarskim. W Rimini, w Padwie, Mediolanie a nawet w Rzymie – u Pietro Cavalliniego (1250-1330) – odnajdujemy echa stylu Giotta, choć przez długi czas negowano tę tezę. Giotto otwiera w malarstwie nowy rozdział, który osiągnie apogeum w twórczości Masaccia (1401-1428) najwybitniejszego malarza osiemnastowiecznych Włoch. Wcześniej Cimabue – poprzednik i mistrz Giotta – próbował zerwać z hieratycznym, sztywnym charakterem malarstwa bizantyjskiego. Stosował on nowatorskie ujęcie postaci, chociaż nie posunął się tak daleko, jak jego genialny uczeń.

Gdzie można zobaczyć dzieła Giotta?

Francja

• Paryż – Luwr
• Strasbourg – Musé des Beaux-Arts

Niemcy

• Berlin – Staatkiche Mussen – Gemäldegalerie
• Monachium – Alte Pinakothek

Stany Zjednoczone

• Boston – Gardner Museum
• Nowy Jork – Metropolitan Museum
• Waszyngton – National Gallery of Art

Węgry

• Budapeszt – Szepumuvesvezeti Museum

Wielka Brytania

• Londyn – National Gallery

Włochy

• Asyż – Bazylika św. Franciszkańska
• Bolonia – Pinacoteca Nazionale
• Florencja – Galeria degli Uffizi, Kościół Santa Maria Novella, Kosciół santa Croce, Kościół San Felice in Piazza, Pałac Bargello
• Padwa – Kaplica Scrovegnich, Museo Civico
• Rimini – Tiempo Malatestiano
• Rzym – Muzeum watykańskie, Bazylika Świętego Jana na Lateranie

Giotto

Wielcy malarze
Sceny z życia Chrystusa – Giotto
Zdjęcie z krzyża – Giotto
Krucyfiks, Maesta, Ukrzyżowanie – Giotto
Sceny z życia św. Franciszka – Giotto